Co to jest dysocjacja i jak wpływa na osoby doznające przemocy?
Spis treści
Czym jest dysocjacja?
Dysocjacja to psychologiczny mechanizm obronny, który uruchamia się, gdy człowiek przeżywa coś skrajnie trudnego, zagrażającego lub niemożliwego do zniesienia. Umysł „oddziela się” od aktualnych emocji, ciała lub sytuacji, aby przetrwać. To forma wewnętrznego odcięcia – chwilowego lub przewlekłego.
W kontekście przemocy domowej dysocjacja jest reakcją ochronną. Pozwala nie czuć bólu, lęku czy upokorzenia w pełnym natężeniu. Jednak to, co pomaga „tu i teraz”, z czasem staje się pułapką utrudniającą wydostanie się z relacji przemocowej.
Dlaczego dysocjacja pojawia się w przemocy domowej?
Kiedy ofiara nie może ani walczyć, ani uciec — co jest typowe dla przemocy domowej — organizm wchodzi w trzeci stan reakcji na zagrożenie: zamrożenie / odcięcie. Właśnie wtedy rozwija się dysocjacja.
Dysocjacja działa jak „wyłączenie wewnętrznego alarmu”. Osoba przestaje czuć, przestaje widzieć zagrożenie w pełnej skali, a z czasem zniekształca percepcję rzeczywistości. To pozwala przetrwać, ale utrudnia ocenę sytuacji i podejmowanie decyzji o odejściu.
Jak dysocjacja wpływa na osoby doznające przemocy?
Dysocjacja nie jest „słabością” ani brakiem świadomości. To neurobiologiczna reakcja na przewlekły lęk i zagrożenie. W relacji przemocowej objawia się m.in. poprzez:
▪ poczucie odrealnienia — jakby to, co się dzieje, dotyczyło kogoś innego
▪ zaburzoną percepcję czasu — trudność w odtworzeniu sekwencji zdarzeń, zapamiętywaniu epizodów przemocy
▪ „wychodzenie z siebie” — poczucie obserwowania sytuacji z boku
▪ obniżone odczuwanie bólu i emocji — co sprawia, że przemoc wydaje się „mniej dotkliwa”
▪ izolację emocjonalną — trudność w kontakcie z własnymi potrzebami i uczuciami
Osoba może przestać dostrzegać, jak przemoc wpływa na jej dzieci, ponieważ mechanizm obronny „odcina” także świadomość ich cierpienia.
Dysocjacja a utrwalanie relacji przemocowej
Dysocjacja pomaga przetrwać — ale jednocześnie utrudnia rozpoznanie pełnej skali zagrożenia. Osoba doznająca przemocy może:
▪ minimalizować przemoc („to nic takiego”, „on miał zły dzień”)
▪ wierzyć w chwilowe poprawy — bo emocjonalnie „wyłącza” pamięć traumatycznych momentów
▪ nie dostrzegać, że sytuacja eskaluje
▪ odczuwać więź ze sprawcą — bo odłączenie od bólu wzmacnia złudzenie bezpieczeństwa
Dysocjacja sprawia, że relacja przemocowa staje się błędnym kołem: mechanizm chroni przed bólem, ale jednocześnie osłabia motywację do zmiany.
Czy dysocjacja zawsze szkodzi?
W krótkiej perspektywie – nie. Dysocjacja ratuje życie. Gdy przemoc trwa, a ofiara nie ma możliwości odejścia, ten mechanizm pomaga „wyjść z siebie”, aby przetrwać kolejne akty przemocy.
W długiej perspektywie to jednak poważne zagrożenie. Prowadzi do rozchwiania obrazu rzeczywistości, blokuje reakcję obronną i sprzyja pozostawaniu w relacji przemocowej.
Jak wspierać osobę w dysocjacji?
Praca z dysocjacją wymaga cierpliwości, delikatności i specjalistycznego wsparcia — szczególnie psychoterapii. Kluczowe elementy wsparcia to:
▪ pomoc w rozpoznaniu realnego zagrożenia
▪ odbudowywanie granic i poczucia sprawczości
▪ praca nad urealnianiem sytuacji — odzyskiwanie zdolności do oceny tego, co się dzieje
▪ planowanie bezpieczeństwa (np. plan ucieczki, dokumentowanie przemocy, kontakt z instytucjami)
▪ wsparcie emocjonalne — osoba w dysocjacji nie potrzebuje nacisku, lecz regulacji i zrozumienia
Psychoterapia — indywidualna lub grupowa, np. dla DDA/DDD — pomaga odbudować kontakt z emocjami, ciałem i własną narracją.
Mini-quiz psychoedukacyjny
1. Co jest głównym powodem pojawiania się dysocjacji u osób doznających przemocy?
A) brak empatii sprawcy
B) niemożność walki lub ucieczki
C) niska samoocena
Poprawna odpowiedź: B
2. Które stwierdzenie najlepiej opisuje dysocjację?
A) to manipulacja ofiary
B) to neurobiologiczna reakcja na traumę
C) to objaw lenistwa
Poprawna odpowiedź: B
3. Jak dysocjacja wpływa na ocenę sytuacji?
A) poprawia pamięć
B) zniekształca percepcję zagrożenia
C) sprawia, że ofiara szybciej odchodzi
Poprawna odpowiedź: B
