Jakie formy przemocy mogą występować w związkach?

Dlaczego warto nazwać przemoc

Przemoc domowa i przemoc w związku to nie tylko spektakularne sceny agresji. Często to systematyczne, powtarzalne działania, które podkopują Twoje
poczucie wartości, wolność i bezpieczeństwo. Sprawca zwykle utrzymuje przewagę: fizyczną, ekonomiczną, emocjonalną lub prawną. Ofiara (my wolimy mówić: osoba doznająca przemocy) coraz bardziej traci poczucie wpływu i sprawczości.

Nazwanie tego, co się dzieje, jest kluczowe. Bez rozpoznania form przemocy trudno podjąć decyzję o ochronie siebie, dziecka czy o szukaniu wsparcia w psychoterapii lub specjalistycznych programach pomocowych.

Przemoc fizyczna – nie tylko „rękoczyny”

Kiedy myślimy o przemocy domowej, najczęściej jako pierwsza przychodzi do głowy przemoc fizyczna. To wszystkie zachowania, które naruszają integralność ciała: popychanie, szarpanie, uderzanie, kopanie, duszenie, blokowanie wyjścia, zamykanie w mieszkaniu.

Ważne: jednorazowe „wybuchy” nie są mniej groźne niż powtarzająca się przemoc. Często pojawiają się w konkretnej fazie cyklu przemocy, kiedy napięcie narasta, a sprawca „rozładowuje się” poprzez atak na partnera. To nie jest „chwila słabości”, ale element wzorca, który zwykle z czasem się nasila.

Przemoc fizyczna może też nie zostawiać widocznych śladów: obejmować „przypadkowe” szturchnięcia, zbyt mocne chwytanie za rękę, szarpanie za ubranie, „żarty” polegające na blokowaniu ruchów czy drogi wyjścia. Jeżeli czujesz lęk przed reakcją partnera, to już sygnał alarmowy.

Przemoc psychiczna i emocjonalna

Przemoc psychiczna bywa mniej uchwytna, ale równie destrukcyjna. Może mieć formę ostrą i bierną:  ostra to wyzwiska, krzyki, groźby, publiczne upokarzanie, stała krytyka. Bierna – to „ciche dni”, karanie milczeniem, odsuwanie się emocjonalnie, ignorowanie próśb o rozmowę.

W relacjach przemocowych często pojawiają się też gry psychologiczne: partner testuje, jak wiele może sobie pozwolić, sprawdza Twoje granice,
podpuszcza, prowokuje kłótnię, a potem odwraca kota ogonem („przesadzasz”, „znowu robisz dramę”). To klasyczne elementy gaslightingu, czyli podważania Twojej percepcji i zdrowego rozsądku.

Do przemocy emocjonalnej należą również:

• ciągłe porównywanie z innymi, umniejszanie Twoich osiągnięć,
• szantaż emocjonalny („jak odejdziesz, coś sobie zrobię”, „bez ciebie nie dam rady”),
• kontrola kontaktów z rodziną i przyjaciółmi, izolowanie Cię od wsparcia,
• obwinianie Cię za własne wybuchy („doprowadziłaś mnie do furii”).

Celem jest stopniowe przejęcie władzy nad Twoim poczuciem własnej wartości i nad tym, jak myślisz o sobie. Im dłużej trwa przemoc psychiczna, tym trudniej zaufać własnym odczuciom i podjąć decyzję o zmianie.

Przemoc seksualna w związku

Wciąż wiele osób nie wie, że przemoc seksualna może występować także w stałych związkach, małżeństwach i związkach nieformalnych. Seks bez wyraźnej, swobodnej zgody jest przemocą – także wtedy, gdy partnerzy mieszkają razem, mają wspólne dzieci czy są wiele lat po ślubie.

Do przemocy seksualnej należą między innymi:

• nakłanianie do współżycia poprzez presję, groźby, poczucie winy lub szantaż („jak nie, to zdradzę”),
• wykonywanie praktyk seksualnych wbrew Twojej woli lub ponad Twoje granice,
• ignorowanie słowa „nie”, sygnałów dyskomfortu czy bólu,
• karanie ciszą lub wrogością za odmowę współżycia.

Wiele osób, zwłaszcza kobiet, ma w sobie przekonanie, że „tak trzeba”, że „taki jest obowiązek małżeński”. To często echo wychowania, religijnych przekazów
czy wzorców z domu rodzinnego. Psychoterapia pomaga oddzielić te przekonania od realnego prawa do własnych granic i bezpieczeństwa.

Przemoc ekonomiczna – kiedy pieniądze stają się narzędziem kontroli

Przemoc ekonomiczna nie zawsze polega na tym, że jedna osoba pracuje, a druga nie. Często oboje mają dochody, ale jedna osoba zarabia więcej i zaczyna „grać pieniędzmi” w związku.

Przemoc ekonomiczna może obejmować:

• odbieranie wypłaty lub pełną kontrolę nad kontem partnera,
• wydzielanie pieniędzy „na życie” jak kieszonkowego,
• zakazywanie pracy lub szantażowanie finansowe („jak pójdziesz do pracy, przestanę płacić za…”)
• zadłużanie partnera bez jego wiedzy, branie pożyczek „na jego nazwisko”,
• kontrolowanie każdego rachunku i paragony jak narzędzie władzy.

W relacji przemocowej pieniądze stają się narzędziem podporządkowania. Osoba, która ma mniej zasobów, boi się odejść, bo nie wyobraża sobie samodzielnego utrzymania siebie czy dzieci. To szczególnie dotyczy osób zależnych ekonomicznie i emocjonalnie.

Cyberprzemoc w parze

Nową, coraz częściej opisywaną formą jest cyberprzemoc w związku. To sytuacje, w których partner wykorzystuje internet i nowe technologie, żeby kontrolować, zawstydzać lub zastraszać drugą osobę.

Przykłady cyberprzemocy:

• włamywanie się na Twoje konta w mediach społecznościowych, maila czy komunikatory,
• kasowanie znajomych, blokowanie osób, z którymi nie chcesz zrywać kontaktu,
• śledzenie Twojej aktywności online, lokalizacji, „przepytywanie” z każdej rozmowy,
• publikowanie zdjęć (w tym intymnych) bez Twojej zgody,
• grożenie ujawnieniem prywatnych materiałów.

Wciąż wiele osób nie traktuje tego jako przemocy. Tymczasem cyberprzemoc skutecznie odbiera prywatność i wolność, a lęk przed „kompromitacją” w sieci często zatrzymuje w relacji przemocowej.

Kontrola, zastraszanie i cykl przemocy

Przemoc w związku rzadko jest przypadkowym zbiorem incydentów. Najczęściej układa się w cykl przemocy:

• faza narastania napięcia – partner staje się drażliwy, krytyczny, „czepia się szczegółów”,
• faza ostrej przemocy – wybuch: atak fizyczny, psychiczny, seksualny, ekonomiczny,
• faza „miesiąca miodowego” – przeprosiny, obietnice, prezenty, pozory czułości i skruchy.

Z czasem faza „miesiąca miodowego” zwykle się skraca lub całkowicie znika. Zostaje przemoc przeplatająca się z napięciem i chłodem. Sprawca wykorzystuje różne narzędzia kontroli: sztywne przekonania o „prawdziwym mężczyźnie”, poczucie, że partnerka jest „jego własnością”, presję, aby podporządkowała się jego oczekiwaniom.

Manipulacja polega też na odwracaniu ról: sprawca potrafi przedstawić się jako ofiara, sięga po groźby prawne, nagrania czy wybiórcze „dowody”, by zastraszyć osobę doznającą przemocy i zniechęcić ją do szukania pomocy.

Dorosłe dzieci z rodzin dysfunkcyjnych a ryzyko przemocy

Dorosłe dzieci z rodzin dysfunkcyjnych (DDA/DDD) często mają w historii doświadczenie przemocy domowej lub byli świadkami przemocy wobec bliskiej osoby, np. córka obserwująca, jak ojciec bije lub poniża matkę. Takie doświadczenia wpływają na to, jak później rozumieją „normalny związek”.

Jeśli w domu rodzinnym przemoc była codziennością, łatwo przyjąć przekonanie, że „tak po prostu wygląda życie” albo że „wszyscy mężczyźni tacy są”. W dorosłości zwiększa to ryzyko wejścia w relację przemocową, trudność w rozpoznaniu sygnałów alarmowych i sięgnięciu po pomoc. Często towarzyszy temu niskie poczucie własnej wartości, lęk przed odrzuceniem i silna potrzeba przynależności.

Specjalistyczna terapia DDA/DDD pomaga zobaczyć te wzorce, nazwać przemoc, oddzielić przeszłość od teraźniejszości i zacząć budować bezpieczniejsze, zdrowsze relacje.

Jak może pomóc psychoterapia i terapia pary

Wiele par zgłasza się na terapię pary z powodu trudnych konfliktów i epizodów przemocy w związku. To ważny sygnał, że dzieje się coś poważnego. Jednak przy aktywnej przemocy domowej klasyczna terapia pary często nie jest bezpieczna – ryzyko odwetu po sesji bywa wysokie, a osoba doznająca przemocy może bać się mówić szczerze.

W sytuacji relacji przemocowej najczęściej potrzebne są:

• indywidualna psychoterapia osoby doznającej przemocy (często w nurcie traumo- i schematoterapii),
• wyspecjalizowane programy dla osób stosujących przemoc,
• wsparcie prawne i interwencja kryzysowa,
• praca nad bezpieczeństwem – plan awaryjny, sieć wsparcia, kontakt z instytucjami pomocowymi.

Terapia pary może mieć sens dopiero wtedy, gdy przemoc została zatrzymana, sprawca realnie bierze odpowiedzialność za swoje zachowanie, a bezpieczeństwo emocjonalne i fizyczne jest priorytetem. Wtedy terapia pary służy odbudowie komunikacji, zaufania i granic – a nie „negocjowaniu”, czy przemoc była „aż tak poważna”.

Mini-quiz: czy potrafisz rozpoznać przemoc w związku?

Poniższy mini-quiz nie jest testem „zaliczenia”. Ma pomóc Ci zauważyć szare strefy między konfliktem a przemocą w związku.

Przeczytaj pytania i zanotuj swoje pierwsze skojarzenia.

Pytanie 1

Partner na kilka dni przestaje się do Ciebie odzywać, śpi w innym pokoju i ignoruje Twoje próby rozmowy, gdy nie zgadzasz się na seks. Mówi potem, że „musi się ochłodzić”.
Czy to:

• zdrowe stawianie granic,
• przemoc emocjonalna i pośrednio seksualna?

Wskazówka: zobacz, czy zachowanie ma na celu ukaranie i podporządkowanie.

Pytanie 2

W kłótni podnosisz głos i używasz mocnych słów. Twój partner krzyczy równie głośno. Oboje czujecie, że przegięliście.
Czy to:

• trudny konflikt dwóch równorzędnych osób,
• przemoc jednej osoby nad drugą?

Wskazówka: sprawdź, czy występuje przewaga siły, zależność i lęk.

Pytanie 3

Partner loguje się na Twoje media społecznościowe, usuwa ze znajomych osoby, których „nie akceptuje”, zmienia hasło i podaje Ci nowe. Tłumaczy to troską i zazdrością.
Jak to nazwiesz?

• przejaw miłości i dbałości,
• cyberprzemoc i naruszenie Twojej autonomii?

Wskazówka: miłość nie wymaga stałej inwigilacji i kontroli.

Pytanie 4

Twój partner zarabia znacznie więcej. Z czasem zabiera Ci kartę do konta, każe prosić o każdą większą kwotę, krytykuje Twoje wydatki, mówi, że „bez niego sobie nie poradzisz”. Czy to:

• zdrowa troska o budżet,
• przemoc ekonomiczna?

Wskazówka: autonomia finansowa jest ważnym elementem bezpieczeństwa.

Pytanie 5

Jako dorosłe dziecko z rodziny dysfunkcyjnej zauważasz, że w obecnym związku słyszysz podobne słowa jak kiedyś w domu: „do niczego się nie nadajesz”, „nikt cię nie zechce”.
Czy to:

• „normalny sposób mówienia” w związkach,
• przemoc psychiczna i powielanie starych schematów?

Wskazówka: to, co znane z dzieciństwa, nie zawsze jest zdrowe.

Jeśli przy większości pytań rozpoznajesz elementy przemocy, to znaczy, że Twoja intuicja działa. Jeżeli jednak wciąż masz wątpliwości
(„może przesadzam”, „innym jest gorzej”), to bardzo typowe dla osób uwikłanych w relację przemocową. Wtedy szczególnie warto skonsultować się ze specjalistą – choćby jednorazowo.

Co możesz zrobić dalej?

Jeżeli czytając ten tekst, widzisz elementy przemocy domowej w swoim związku, nie musisz wszystkiego rozwiązywać samodzielnie. Rozmowa ze specjalistą może pomóc odróżnić trudną relację od relacji przemocowej, nazwać konkretne formy przemocy i zaplanować kroki zwiększające bezpieczeństwo – Twoje i Twoich bliskich.

W pracy z osobami doznającymi przemocy oraz z dorosłymi dziećmi z rodzin dysfunkcyjnych kluczowe jest połączenie psychoedukacji, bezpiecznej relacji terapeutycznej i budowania sieci wsparcia. Czasem potrzebna jest indywidualna psychoterapia, czasem grupa wsparcia lub terapia DDA/DDD, czasem również konsultacja prawna i interwencja kryzysowa.

Jeśli chcesz sprawdzić, jakie formy pomocy są aktualnie dostępne, zobacz, z czego możesz skorzystać tu i teraz – od konsultacji indywidualnych, przez terapię DDA/DDD, po grupy wsparcia i pracę nad relacją.

Sprawdź naszą aktualną ofertę