Jakie są typy osób stosujących przemoc w związku?
Przemoc domowa i przemoc w związku rzadko wygląda tak samo w każdej relacji. Osoby stosujące przemoc różnią się charakterem, historią życia, stylem okazywania agresji i sposobem manipulowania partnerem. Zrozumienie tych różnic pomaga lepiej rozpoznać relację przemocową, zadbać o bezpieczeństwo i podjąć decyzję o szukaniu pomocy – czy to będzie terapia pary, psychoterapia indywidualna, czy specjalistyczna terapia DDA/DDD dla dorosłych dzieci z rodzin dysfunkcyjnych.
Osoba stosująca przemoc – kilka ważnych doprecyzowań
Przemoc w związku to nie tylko krzyk, bicie czy wyzwiska. To także kontrola finansowa, ośmieszanie, izolowanie od bliskich, „karanie ciszą”, celowe wzbudzanie zazdrości, testowanie granic, szantaż emocjonalny czy nacisk na seks pomimo braku zgody.
Kluczowy element przemocy to dysproporcja sił i władzy – jedna osoba jest realnie silniejsza (psychicznie, ekonomicznie, fizycznie, społecznie), a druga coraz bardziej uwięziona i pozbawiona wpływu.
W relacji przemocowej sprawca dąży do utrzymania kontroli, a nie do dialogu. Może być jednocześnie czułym rodzicem, lubianym kolegą w pracy, a w domu – kimś, kto poniża, zastrasza, upokarza lub stosuje przemoc fizyczną i seksualną. To, że „wszyscy go lubią”, nie unieważnia doświadczenia osoby pokrzywdzonej.
Po co w ogóle mówić o typach sprawców przemocy?
Osoby stosujące przemoc nie stanowią jednorodnej grupy. Różnią się sposobem myślenia o świecie, poziomem wglądu, historią traumy, zaburzeniami osobowości, uzależnieniami czy stylem więzi. U części przemoc jest „metodą na życie”, u innych – wyuczonym sposobem radzenia sobie z lękiem, wstydem czy poczuciem niższości.
Opisy typów osób stosujących przemoc nie służą temu, by kogokolwiek usprawiedliwiać. Ich celem jest:
- lepsze rozpoznanie, że to, co dzieje się w domu, to przemoc domowa, a nie „kłótnie jak wszędzie”,
- zrozumienie, czemu sprawca nie przestaje – trudno zmienić coś, czego się nie nazywa po imieniu,
- świadome podjęcie decyzji: bezpieczeństwo vs. iluzoryczna nadzieja, że „on/ona się zmieni” tylko dzięki terapii pary,
- lepsze dopasowanie form pomocy – od interwencji kryzysowej po psychoterapię, w tym terapię DDA/DDD dla dorosłych dzieci z rodzin dysfunkcyjnych.
Główne typy osób stosujących przemoc w związku
Poniższy podział ma charakter psychoedukacyjny, nie diagnostyczny. W praktyce jedna osoba może łączyć cechy kilku typów – ale zwykle jeden sposób funkcjonowania jest dominujący.
1. „Skrzywdzony” – sprawca, który przedstawia się jako ofiara
To osoba, która konsekwentnie opowiada historię z perspektywy „to mnie skrzywdzono”. Mówi, że to partnerka czy partner „doprowadza ją do furii”, „prowokuje”, „przesadza”, „ciągle atakuje”. W narracji „skrzywdzonego” odpowiedzialność za przemoc jest zawsze na zewnątrz – na partnerze, dzieciach, teściach, systemie, „świat jest przeciwko mnie”.
Charakterystyczne elementy:
- minimalizowanie swoich zachowań („czasem się uniosę, ale każdy by się zdenerwował”),
- przerzucanie winy na osobę doznającą przemocy („gdybyś się tak nie odzywała, nie musiałbym…”),
- budowanie wrażenia, że to jego/jej granice są stale naruszane,
- łatwe zbieranie empatii otoczenia – na zewnątrz bywa postrzegany jako „biedny, zmęczony, zapracowany, wykorzystany”.
Ten typ bywa mylący również dla specjalistów – pomaga zrozumieć, dlaczego czasem otoczenie staje po stronie sprawcy, a nie osoby w relacji przemocowej.
2. Władczy wielkościowy – typ narcystyczny
To osoba przekonana, że ma prawo decydować o wszystkim: pieniądzach, seksie, sposobie wychowywania dzieci, kontaktach z rodziną, sposobie ubierania się, pracy partnera. Nie dopuszcza myśli, że sama krzywdzi. Jeżeli przyznaje, że stosuje przemoc, natychmiast ją racjonalizuje: „miałem powód”, „sama mnie do tego doprowadziła”.
Charakterystyczne przekonania:
- „Jestem głową rodziny, wiem lepiej, co dla ciebie dobre”.
- „Moja partnerka jest moją własnością, mam prawo ją kontrolować”.
- „Dobry seks oznacza, że mamy udany związek – więc nie przesadzaj, że jest ci źle”.
W relacji dominuje pogarda, wyższość i sztywne role płciowe. Tego typu osoba często dobrze funkcjonuje zawodowo, bywa podziwiana społecznie, a przemoc w związku rozgrywa się „po cichu”, w czterech ścianach.
3. Władczy wrażliwy – „kolekcjoner haków”
To osoba, która na zewnątrz może wydawać się spokojna, czasem nawet nieśmiała. W środku jednak długo gromadzi urazy, drobiazgowo zapamiętuje „przewinienia” partnera, by później wybuchnąć i wykorzystać ten „kapitał” przeciwko niemu.
Jak to wygląda w praktyce?
- nie mówi wprost, że coś mu nie pasuje – przeciwnie, milczy, wycofuje się, „chodzi naburmuszony”,
- w sytuacji wybuchu potrafi godzinami wyliczać partnerce dawne sytuacje, w których „zawiodła”,
- często używa emocjonalnego szantażu: „zobacz, jak mnie krzywdzisz, przez ciebie jestem taki wściekły”,
- może grozić samobójstwem, chorobą, odejściem, by wymusić uległość.
Ten typ, podobnie jak władczy wielkościowy, bardzo źle znosi utratę kontroli – reaguje przemocą, kiedy partner próbuje wyznaczać granice, rozwijać się, niezależnie zarabiać czy budować własne życie.
4. Zdezorientowany – „nie wiem, kim jestem i co robię”
To osoba, która ma dużo chaosu wewnętrznego. Często pochodzi z rodziny z przemocą, uzależnieniami, zaniedbaniem. Ma trudność z nazwaniem swoich uczuć i granic. Gdy słyszy od specjalisty, że jej zachowania są przemocowe – dość szybko się z tym zgadza, ale nie idzie za tym realna zmiana.
Typowe cechy:
- łatwo przyjmuje z zewnątrz etykiety („jestem agresywny, alkoholik, przemocowiec”), ale nie czuje ich w środku,
- ma za sobą często liczne próby zmiany: „próbowałem terapii, kursów, poradników, nic nie działa”,
- przemoc pojawia się szczególnie w sytuacjach silnego stresu, odrzucenia, lęku przed porzuceniem,
- często współwystępuje uzależnienie (alkohol, narkotyki, hazard, uzależnienia behawioralne).
Praca terapeutyczna bywa tu możliwa – ale wymaga czasu, konsekwencji i równoległego zadbania o bezpieczeństwo osoby doznającej przemocy.
5. Sprawca z rysem neurotycznym – przemoc z lęku i kontroli
To osoba, u której przemoc jest „narzędziem” do radzenia sobie z lękiem:
przed porzuceniem, utratą władzy, utratą pieniędzy, utratą wizerunku „prawdziwego mężczyzny” czy „idealnej partnerki”.
Jak to może wyglądać?
- chorobliwa zazdrość – kontrolowanie telefonu, maili, mediów społecznościowych,
- ograniczanie kontaktów z rodziną i znajomymi,
- wybuchy złości po sytuacjach społecznych („za dużo się śmiałaś z tamtym”, „flirtowałaś”),
- przemoc psychiczna i ekonomiczna: zabieranie pieniędzy, karanie ciszą, wycofywanie czułości.
W tle często stoi silny wstyd i przekaz z domu rodzinnego, że „miłość = kontrola”, a emocje trzeba tłumić lub rozładowywać siłą.
6. Sprawca z rysem psychopatycznym lub sadystycznym
To najbardziej niebezpieczny typ. Dominuje w nim chłodna kalkulacja, brak empatii i poczucie prawa do przemocy. Partnerka czy partner traktowani są jak przedmiot, którym można dowolnie dysponować. Cierpienie drugiej osoby może przynosić sprawcy satysfakcję, czasem również seksualną.
Co jest szczególnie alarmujące?
- planowe upokarzanie, izolowanie, ekonomiczne wyniszczanie partnera,
- groźby zabójstwa, odebrania dzieci, zniszczenia kariery,
- epizody duszenia, brutalnej przemocy fizycznej, gwałtu w związku,
- brak poczucia winy, jedynie złość na to, że „ktoś się wtrąca” (policja, sąd, terapeuta).
W relacjach z takim sprawcą bezpieczeństwo fizyczne staje się kwestią kluczową. Bywa potrzebna interwencja policji, procedura „Niebieskie Karty”, wsparcie prawne, schronienie dla osób doznających przemocy. Klasyczna terapia pary jest w takiej sytuacji nie tylko nieskuteczna, ale może być niebezpieczna.
Gdzie stosuje przemoc? Tylko w domu czy wszędzie?
Typ osoby stosującej przemoc to jedno; innym wymiarem jest to, gdzie ta przemoc się ujawnia:
- Przemoc tylko w rodzinie – na zewnątrz „złoty człowiek”, w domu tyran. Trudno w to uwierzyć znajomym czy współpracownikom.
- Przemoc głównie w rodzinie, sporadycznie poza nią – wybuchy także wobec innych (np. kierowanie agresji na słabszych), ale rdzeń przemocy jest w relacji domowej.
- Przemoc w rodzinie i wszędzie indziej – osoba agresywna w pracy, na ulicy, w urzędzie, wobec terapeutów, policji. Tu rzadziej mamy wątpliwość, że to zachowania przemocowe.
Jeśli żyjesz z kimś, kto na zewnątrz bywa czarujący, a w domu budzi w tobie lęk, wstyd i poczucie „chodzenia na palcach” – to ważny sygnał relacji przemocowej, nawet jeśli nie masz siniaków.
Mini-quiz: Czy w twojej relacji pojawiają się wzorce przemocy?
Ten krótki quiz ma charakter wyłącznie psychoedukacyjny. Nie zastępuje diagnozy psychologicznej ani prawnej, ale może być pierwszym krokiem do nazwania tego, co przeżywasz.
Instrukcja: przeczytaj pytania i odpowiedz w myślach: „tak”, „czasami”, „nie”. Zwróć uwagę na ogólny obraz, nie na pojedyncze wyjątkowe sytuacje.
- Czy zdarza się, że obwiniasz siebie za wybuchy złości partnera („gdybym milczała, nic by się nie stało”), mimo że to on/ona krzyczy, trzaska rzeczami, obraża?
- Czy partner/partnerka umniejsza twoje doświadczenia, mówiąc, że „przesadzasz”, „robisz z igły widły”, „wszyscy tak żyją”?
- Czy boisz się powiedzieć, co naprawdę myślisz, bo wiesz, że to może skończyć się karą: awanturą, cichymi dniami, wycofaniem pieniędzy, groźbami?
- Czy partner/partnerka kontroluje Twoje kontakty (dostęp do telefonu, mediów społecznościowych, spotkań z przyjaciółmi), tłumacząc to troską lub zazdrością?
- Czy po epizodach przemocy pojawia się „miesiąc miodowy”: przeprosiny, prezenty, obietnice poprawy, wyjątkowa czułość – a potem schemat się powtarza?
- Czy partner/partnerka mówi, że to ty „masz problem” i powinieneś/powinnaś iść na terapię, jednocześnie nie biorąc odpowiedzialności za własne zachowania?
- Czy w trakcie kłótni słyszysz groźby (zabrania dzieci, wyrzucenia z domu, zniszczenia reputacji, samobójstwa), które mają Cię zatrzymać lub uciszyć?
- Czy zdarza się, że zgadzasz się na seks z poczucia obowiązku, lęku lub presji, a nie z własnej, wolnej chęci?
Jak odczytać wynik?
Im więcej odpowiedzi „tak” lub „czasami”, tym większa szansa, że jesteś w relacji przemocowej, a nie „trudnym, ale normalnym związku”. W takiej sytuacji kluczowe jest bezpieczeństwo – emocjonalne, fizyczne i ekonomiczne. Warto porozmawiać ze specjalistą: psychoterapeutą, psychologiem, prawnikiem, pracownikiem instytucji pomocowych.
Jeśli jesteś dorosłym dzieckiem z rodziny dysfunkcyjnej (DDA/DDD), możesz mieć szczególnie utrudnione rozpoznawanie przemocy – „znajomy zapach domu” bywa mylący. W takiej sytuacji pomocna bywa terapia DDA/DDD, która pomaga zobaczyć, że to, co znane, nie zawsze jest zdrowe.
Co możesz zrobić, jeśli rozpoznajesz te schematy?
Jeśli w opisach typów sprawców zobaczyłaś/zobaczyłeś swoją relację – to nie jest powód do wstydu. To może być pierwszy krok do zmiany. Przemoc domowa i przemoc w związku nie znikają od samej nadziei, obietnic partnera czy jednej udanej rozmowy.
Kilka ważnych punktów:
- Zadbaj o bezpieczeństwo. Jeżeli doznajesz przemocy fizycznej, seksualnej lub poważnych gróźb – priorytetem jest ochrona zdrowia i życia. Szukaj wsparcia instytucjonalnego i prawnego.
- Nie polegaj wyłącznie na terapii pary. W relacji przemocowej klasyczna terapia pary często utrwala przemoc, zamiast ją zatrzymywać. Niezbędna bywa indywidualna praca sprawcy oraz osobna przestrzeń dla osoby pokrzywdzonej.
- Rozważ psychoterapię indywidualną. Jeśli wywodzisz się z rodziny, w której była przemoc, uzależnienia, chaos – terapia DDA/DDD może pomóc rozpoznać, czemu „przyciągasz” podobne relacje i jak z tego wyjść.
- Buduj sieć wsparcia. Zaufani bliscy, grupa wsparcia, specjalistyczne programy dla osób doświadczających przemocy – to wszystko może być ważnym filarem zmiany.
Pamiętaj: przemoc w związku nigdy nie jest Twoją winą. Odpowiedzialność za przemoc ponosi ta osoba, która ją stosuje – niezależnie od jej typu psychologicznego.
Sprawdź naszą aktualną ofertę pomocy
Jeżeli czujesz, że ten tekst dotyka Twojej historii, możesz zrobić kolejny krok. Sprawdź naszą aktualną ofertę:
- programy wsparcia dla osób doświadczających przemocy domowej i przemocy w związku,
- terapia pary – tam, gdzie jest to bezpieczne i sensowne,
- psychoterapia indywidualna dla osób w relacjach przemocowych,
- terapia DDA/DDD dla dorosłych dzieci z rodzin dysfunkcyjnych,
- grupy wsparcia i warsztaty psychoedukacyjne dotyczące bezpieczeństwa, granic i budowania zdrowych relacji.
Zobacz, co jest teraz dostępne – być może to dobry moment, by zadbać o siebie i swój rozwój, zamiast wciąż próbować „naprawiać” relację, która Cię rani.
Sprawdź naszą aktualną ofertę i wybierz formę pomocy, która będzie dla Ciebie najbezpieczniejsza.
