Współuzależnienie – jak je rozpoznać i jakie sygnały powinny nas zaniepokoić?

Współuzależnienie to subtelny, ale głęboko wpływający na życie problem, który często trudno dostrzec samemu. Może dotyczyć osób żyjących w relacji z kimś uzależnionym od alkoholu, narkotyków, hazardu czy innych destrukcyjnych nawyków. Choć uwaga zwykle koncentruje się na osobie uzależnionej, współuzależnienie może być równie wyniszczające. Jak jednak rozpoznać, że problem ten dotyczy nas samych? W tym artykule omówimy najważniejsze cechy i zachowania, które mogą wskazywać na współuzależnienie.

Czym jest współuzależnienie?

Współuzależnienie to nieświadome zaangażowanie w problemy bliskiej osoby, do tego stopnia, że zapominamy o sobie. To stan, w którym życie kręci się wokół potrzeb, nawyków i emocji drugiej osoby, zwykle uzależnionej. Często jest mylone z troską, wyrozumiałością czy miłością, ale w rzeczywistości polega na zatraceniu równowagi i zdrowych granic w relacji. Współuzależnienie wpływa również na członków rodziny, zaburzając relacje rodzinne i emocjonalne więzi, co może prowadzić do trudności w dostosowaniu się do nowej rzeczywistości spowodowanej przez uzależnienie partnera.

Osoba współuzależniona może doświadczać chronicznego stresu, poczucia winy, a także próbować „ratować” uzależnionego, kosztem swojego zdrowia psychicznego i fizycznego.

Definicja i charakterystyka współuzależnienia – jak zachowują się osoby współuzależnione?

Współuzależnienie to zjawisko, w którym osoba bliska do osoby uzależnionej, na przykład partner, rodzic czy przyjaciel, staje się emocjonalnie i psychicznie zależna od osoby uzależnionej. W takiej relacji osoba współuzależniona często przejmuje rolę opiekuna, kontrolując i nadzorując zachowania osoby uzależnionej. W efekcie, osoba współuzależniona poświęca swoje własne potrzeby i zdrowie psychiczne, aby ratować bliską osobę. Taka dynamika relacji prowadzi do zaniedbania własnych emocji i potrzeb, co może skutkować poważnymi konsekwencjami dla zdrowia psychicznego i emocjonalnego osoby współuzależnionej. Co więcej zachowania takie jak ciągła kontrola, czy wylewanie alkoholu daje złudne przekonanie, że się pomaga.

Jak rozpoznać współuzależnienie?

Istnieje kilka kluczowych cech i zachowań, które mogą wskazywać, że żyjesz w stanie współuzależnienia. Jeśli rozpoznajesz je u siebie, być może czas przyjrzeć się bliżej swojej sytuacji.

1. Skupienie na uzależnionym kosztem siebie

Jednym z pierwszych sygnałów współuzależnienia jest obsesyjne skupienie się na potrzebach, zachowaniu i problemach osoby uzależnionej. Twoje myśli krążą wokół tego, co robi, jak się czuje, czy wrócił trzeźwy lub czy znów nie złamał swoich obietnic. W efekcie zaniedbujesz własne potrzeby i życie osobiste. Osoby uzależnione zawsze mocno odziałują na pozostałych członków rodziny.

Pytania do zastanowienia:

• Czy rezygnujesz z własnych planów, by dostosować się do uzależnionego?
• Czy często martwisz się, co inni pomyślą o jego zachowaniu?

2. Problemy z wyznaczaniem granic

Osoby współuzależnione często mają trudności z wyznaczaniem własnych granic i powiedzeniem „nie”. Starają się unikać konfliktów, tolerując zachowania, które są dla nich bolesne lub niewłaściwe. Wyznaczanie granic może wydawać się nieosiągalne, ponieważ obawiają się, że to pogorszy sytuację.

Przykłady:

• Pozwalasz, by uzależniony wciąż popełniał te same błędy, mimo że obiecał poprawę.
• Unikasz stawiania wymagań, bo boisz się odrzucenia lub agresji.

3. Poczucie odpowiedzialności za uzależnionego

Osoby współuzależnione często czują, że to na nich spoczywa odpowiedzialność za zdrowie, zachowanie i emocje uzależnionego, co jest wynikiem analizy zachowań osoby uzależnionej. Próbują „ratować” go przed konsekwencjami jego działań, biorąc na siebie nadmierne obowiązki.

Przykłady:

• Spłacasz długi hazardowe bliskiej osoby, by uniknąć problemów.
• Usprawiedliwiasz jego zachowanie przed rodziną lub znajomymi.
• Tłumaczysz sobie, że jego agresja czy obojętność to wynik stresu, a nie problemu z uzależnieniem.
• Sprzątasz po uzależnionym lub za niego, gdy on jest pod wpływem substancji psychoaktywnych

4. Ciągłe poczucie winy

Poczucie winy to jeden z najczęstszych objawów współuzależnienia. Możesz obwiniać się za nałóg bliskiego („Może nie zrobiłem/am wystarczająco dużo, by mu pomóc”), a także za niepowodzenia w życiu codziennym. Towarzyszy temu także poczucie wstydu, że nie potrafisz zapanować nad sytuacją.

Pytania do refleksji:

• Czy często myślisz, że gdybyś był/a lepszy/a, uzależniony przestałby pić/grać?
• Czy boisz się, że otoczenie ocenia Cię przez pryzmat zachowań uzależnionego?
• Czy wstydzisz się powiedzieć komukolwiek o tym, co dzieje się u Ciebie w domu?

5. Zaniedbywanie swoich potrzeb i emocji

Współuzależnieni ludzie często zapominają o własnych potrzebach. Ich życie kręci się wokół osoby uzależnionej. Z czasem zaniedbują swoje pasje, relacje z innymi ludźmi, a także zdrowie fizyczne i psychiczne. Taka reakcja dotyczyć może zarówno Ciebie, jak i innych członków rodziny.

Przykłady:

• Nie masz czasu na hobby, bo każdą wolną chwilę poświęcasz na rozwiązywanie problemów uzależnionego.
• Unikasz spotkań z rodziną czy przyjaciółmi, bo czujesz, że musisz być „na straży”.
• Dopada Cię poczucie osamotnienia

6. Złość i frustracja

Współuzależnienie to emocjonalna pułapka wynikająca z trudnej sytuacji, która prowadzi do skrajnych emocji. Z jednej strony czujesz miłość i troskę, z drugiej – gniew, żal i bezsilność. Możesz mieć poczucie, że Twoje starania nie przynoszą żadnych efektów, co prowadzi do frustracji.

Objawy współuzależnienia:

• Często wybuchasz gniewem, by potem czuć się winny/a.
• Masz wrażenie, że nic, co robisz, nie zmienia sytuacji.

Przyczyny współuzależnienia

Współuzależnienie może wynikać z różnych czynników, które wpływają na zdolność osoby do radzenia sobie z trudnymi sytuacjami. Brak umiejętności radzenia sobie z emocjami, brak autonomii i kontroli nad własnym życiem, a także brak wsparcia i edukacji na temat uzależnienia i współuzależnienia, to tylko niektóre z przyczyn. Osoby współuzależnione często nie mają wystarczającej wiedzy na temat mechanizmów uzależnienia, co utrudnia im zrozumienie i radzenie sobie z problemem. W rezultacie, ich życie staje się podporządkowane osobie uzależnionej, co prowadzi do zaniedbania własnych potrzeb i granic.

Fazy rozwoju współuzależnienia

Współuzależnienie rozwija się stopniowo, przechodząc przez kilka faz:

• Faza 1: Na początku osoba współuzależniona zaczyna poświęcać się, aby uratować bliską osobę. To poświęcenie prowadzi do zaniedbania własnego zdrowia psychicznego i emocjonalnego.
• Faza 2: W miarę upływu czasu, osoba współuzależniona zaczyna kontrolować i nadzorować osobę uzależnioną. Powstaje wzorzec relacji, w którym osoba współuzależniona staje się zależna od osoby uzależnionej.
• Faza 3: Osoba współuzależniona zaczyna doświadczać negatywnych emocji, takich jak lęk, depresja i frustracja, z powodu braku kontroli nad sytuacją. Te emocje mogą prowadzić do dalszego pogorszenia stanu psychicznego.
• Faza 4: W końcu osoba współuzależniona zaczyna szukać pomocy i wsparcia, aby poradzić sobie z trudną sytuacją. Rozpoznanie objawów współuzależnienia i podjęcie działań w celu zmiany jest kluczowe dla zdrowienia.

Współuzależnienie może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia psychicznego i emocjonalnego osoby współuzależnionej. Dlatego ważne jest, aby rozpoznać objawy mogące wskazywać na współuzależnienie i szukać pomocy w odpowiednim czasie.

Co robić, jeśli rozpoznajesz u siebie objawy współuzależnienia?

Jeśli te sygnały brzmią znajomo, może to oznaczać, że jesteś współuzależniony/a. Pierwszym krokiem jest uznanie problemu. Następnie warto podjąć działania, które pomogą odzyskać równowagę w życiu.

1. Zacznij od edukacji

Poznanie mechanizmów współuzależnienia pomoże Ci lepiej zrozumieć swoje zachowania. Warto sięgnąć po książki, artykuły czy filmy na ten temat. Im więcej wiesz, tym łatwiej zauważyć, jak działa ten schemat.

2. Skorzystaj z pomocy specjalistów

Terapia współuzależnienia może być niezwykle pomocna. W profesjonalnym centrum terapii, takim jak Rodzina od nowa, specjaliści pomogą Ci zrozumieć, jak współuzależnienie wpłynęło na Twoje życie, i wskażą, jak zacząć proces zdrowienia.

3. Praca nad granicami w relacji z osobą uzależnioną

Naucz się mówić „nie” i wyznaczać własnych granic, nawet jeśli na początku wydaje się to trudne. Pamiętaj, że masz prawo do życia na własnych zasadach.

4. Dbanie o siebie

Powrót do swoich pasji i priorytetów to krok ku odzyskaniu tożsamości. Dbanie o zdrowie fizyczne i emocjonalne oraz budowanie poczucia własnej wartości to podstawa do budowania nowej, zdrowszej relacji z samym sobą. Osoby współuzależnione mają tendencję do spychania siebie na drugi plan.

Pamiętaj, że współuzależnienie to stan, który może rozwijać się niepostrzeżenie, ale jego konsekwencje są odczuwalne w każdej sferze życia. Skupienie na uzależnionym kosztem siebie, trudności z wyznaczaniem granic czy poczucie winy to tylko niektóre z sygnałów ostrzegawczych. Rozpoznanie tych objawów to pierwszy krok do zmiany.

FAQ – najczęstsze pytania o współuzależnienie